علم اطلاعات و دانش شناسی

معرفی گروه علم اطلاعات و دانش شناسی دانشگاه تبریز

     گروه علم اطلاعات و دانش شناسی دانشگاه تبریز در سال 1346 فعالیت خود را به عنوان یکی از قدیمی‌ترین گروه‏های آموزشی علم اطلاعات و دانش شناسی در سطح کشور در مقطع کارشناسی ارشد کتابداری آغاز کرده است. این گروه ابتدا در دانشکده دانشسرای عالی که در سال 1352 به دانشکده علوم تربیتی تغییر نام داده است، فعالیت می‏نمود. گروه علم اطلاعات و دانش شناسی در حال حاضر در دو مقطع کارشناسی و کارشناسی ارشد دانشجو می‏پذیرد و در چشم‏انداز آتی، به یاری خداوند متعال و با توجه به امکانات فراهم آمده در صدد راه‏اندازی سایر گرایش های مقطع کارشناسی ارشد (علم‏سنجی، مدیریت آرشیو، نسخ خطی، دانشنامه‏نگاری، و ....) و دکتری می‏باشد.

اهداف تاسیس گروه

     یکی از نیازهای عصر اطلاعات و به ویژه محیط اطلاعاتی سازمان نیافته کنونی، پرورش نسل جدیدی است که بتوانند با چالش های عصر حاضر آشنا شده و با تسهیل امر مدیریت اطلاعات هم در سطح شخصی و هم در سطح سازمانی اثربخشی علمی، آموزشی، پژوهشی، و سازمانی را بالا برند. بر این اساس در این گروه آموزشی سعی می شود دانشجویانی تربیت شوند که به خوبی به مهارتهای فراهم‌آوری، سازماندهی و اشاعه اطلاعات آشنا بوده و به طور موثر و اثربخشی اطلاعات را در هر قالبی از شکل سنتی محض گرفته تا محیط های کاملاً دیجیتال مدیریت نمایند. فارغ‌التحصیلان این گروه آموزشی می‌توانند در کتابخانه ها، مراکز آموزشی، پژوهشی، آرشیوی، اطلاع‌رسانی، و انتشاراتی نقش آفرینی نمایند.

مباحث آموزشی گروه

     دانشجویان این گروه با مباحث مختلفی چون خدمات فنی (فراهم آوری و. سازماندهی اطلاعات و دانش)، خدمات عمومی (خدمات مرجع و اطلاع رسانی)، سامانه آگاهی‏رسانی جاری، اشاعه اطلاعات گزیده و خدمات اطلاع رسانی مبتنی بر فناوری های نوین اطلاعاتی و ارتباطی آشنا می شوند. علاوه بر کارکردهای معمول سعی می شود دانشجویان با مباحث نوین حاکم بر ارتباطات علمی و ارتباطات سازمانی از جمله علم سنجی و مدیریت دانش آشنا شوند.

مقاطع تحصیلی دایر در گروه

1-مقطع کارشناسی علم اطلاعات و دانش شناسی

     هدف از این مقطع پرورش کارشناسانی خبره و آگاه در حوزه علم اطلاعات و دانش شناسی برای کار در کتابخانه‌ها، مراکز آرشیوی، مراکز مدیریت دانش، مراکز پژوهشی، آموزشی، کتابفروشی ها، انتشارات، مراکز علم‌سنجی، و مراکز اسناد تاریخی و نسخ خطی می باشد. علاوه بر این دانشجویان در طول این دوره مهارتهایی را اموزش می بینند که به طور مستقل و با طرح های ابتکاری کارآفرینی، علاوه بر اشتغال خود، زمینه کاریابی را برای سایر علاقمندان نیز فراهم آورند.

2-مقطع کارشناسی ارشد علم اطلاعات و دانش شناسی (با گرایش مدیریت اطلاعات)

     علم اطلاعات و دانش شناسی رشته‌ای است که در بطن خود با مدیریت اطلاعات و دانش سر و کار دارد و هدف اساسی آن ایجاد شرایط مناسب برای دسترسی آسان و مؤثر جامعه (اشخاص و سازمان ها) به اطلاعات است. این حرفه براساس اصول و بنیان‌های نظری که در طول تاریخ حیات خود تدوین نموده است فرایندهایی را برای گزینش، فراهم‌آوری، سازماندهی، و اشاعه اطلاعات انجام می‌دهد. برای آموزش این فرایندها به کارکنانی که باید در کتابخانه‌ها و مراکز اطلاع‌رسانی به جامعه خدمت کنند حرفه علم اطلاعات و دانش‌شناسی دوره های آموزش رسمی را به ویژه در سطح آموزش عالی برقرار کرده است.

     از سویی دیگر امروزه اطلاعات سازمانی جایگاه ویژه‌ای در فرایند توسعه یک جامعه دارد و از طریق فراهم‌آوری و سازماندهی منابع مورد نیاز جامعه، راه‌های دسترسی آسان و سریع افراد به انواع منابع اطلاعاتی در آموزش و پژوهش فراهم می‌آید. بر این اساس باید همواره از جدیدترین منابع، ابزارها و روش ها برای مدیریت اطلاعات (نیازشناسی، گزینش، فراهم آوری، سازماندهی و اشاعه اطلاعات) بهره‌جویی شود. بر این اساس در طول سال‌های اخیر صدها کتابخانه تخصصی و مرکز اطلاعاتی و اسناد در سازمان‌های دولتی و غیردولتی از جمله مراکز صنعتی و بازرگانی ایجاد شده تا به نیارهای اطلاعاتی متنوع و رو به رشد سازمان‌ها، مدیران و افراد  پاسخ دهند. تحولات ناشی از افزایش منابع و نظام های اطلاعاتی و نیز گسترش انواع فناوری‌های نوین از یک سو و نیازهای فزاینده و متنوع جامعه (افراد، سازمان ها و شرکتها) از سوی دیگر، حرفه علم اطلاعات و دانش‌شناسی را بر آن داشته تا در محتوا، شیوه‌ها و نظام آموزشی که دانش و مهارت مورد نیاز کتابداران را به آنها انتقال داده بازنگری کنند.

     مقطع کارشناسی ارشد علم اطلاعات و دانش شناسی با گرایش مدیریت اطلاعات نیز با توجه به ضرورت دست‌اندرکار شدن دانش آموختگان این حوزه در پستهای مدیریتی و اجرایی مراکز اطلاعاتی و کتابخانه‌ها و لزوم کارکرد مؤثر و خلاقانه مدیریت اطلاعات از اهمیت زیادی در نظام آموزشی ایران برخوردار است. به همین دلیل این برنامه جدید مناسب آموزش این سطح از کتابداران تدوین شده است. هدف از این گرایش علم اطلاعات و دانش شناسی تربیت متخصصانی است که با توجه به تحولات در محیط اطلاعاتی و نیز دگرگونی در نیازهای اطلاعاتی جامعه، قادر به مدیریت تولید، گردش و مصرف اطلاعات در کتابخانه‌ها و به ویژه مراکز اطلاعاتی در سازمان های دولتی و غیردولتی باشند. از دانش آموختگان این سطح از علم اطلاعات و دانش شناسی انتظار می رود وظایف زیر را به طور مطلوب به انجام رسانند:

- نیازشناسی، برنامه‌ریزی و پیاده‌سازی برنامه‌های مرتبط با مدیریت اطلاعات (تولید، گردش و مصرف اطلاعات) برای افزایش کارآمدی سازمان‌های دولتی و غیردولتی از جمله کتابخانه‌ها و مراکز اطلاعاتی؛

- انجام فعالیت‌های تخصصی، فنی و خدماتی در ارتباط با ایجاد نظام اطلاعاتی در مراکز اطلاعاتی و نیز بخش‌های مختلف کتابخانه‌ها و مراکز اطلاع‌رسانی؛

- طراحی و یا کمک به طراحی سیستم‌های مدیریت اطلاعات برای پشتیبانی از برنامه‌ریزی و تصمیم‌گیری در مراکز و سازمان‌ها؛

- انجام پژوهش در مسائل عمده مرتبط با مدیریت اطلاعات (نیازشناسی، گزینش، فراهم‌آوری، سازماندهی، پردازش و اشاعه)

3-مقطع کارشناسی ارشد علم اطلاعات و دانش شناسی (با گرایش علم سنجی)

     مقطع کارشناسی ارشد علم سنجی که از سال 1389 به عنوان یکی از گرایش های کارشناسی ارشد گروه های علم اطلاعات و دانش شناسی مورد تصویب وزارت علوم قرار گرفته است و از سال 1390 پذیرش دانشجو در این گرایش در دانشگاه های مختلف آغاز گردیده است.  هم اکنون در دانشگاه های تهران، شاهد، و یزد، و مرکز اطلاع رسانی علوم و فناوری این رشته دایر می باشد و انشالله طبق برنامه ریزی های صورت گرفته از مهر 93 شاهد ایجاد این رشته در دانشگاه تبریز نیز خواهیم بود.

     ضرورت این رشته به عنوان رشته های تاثیرگذار در اهمیت مقوله علم و فناوری در جهان به ویژه جمهوری اسلامی ایران نهفته است. هدف از این رشته تامین نیروی انسانی متخصص مورد نیاز برای اجرایی سازی فرایند سنجش علم و فناوری در سطح کشور و تامین زیرساخت های لازم برای مستندسازی و مدیریت جریان علم در عرصه های ملی و جهانی می باشد.

     از دیگر اهداف این رشته تقویت مبانی نظری و مفاهیم مرتبط با سنجش علم و فناوری در سطح کشور می باشد. بررسی نقشه جامع علمی کشور نیز نشانگر آن است که توسعه رشته های مرتبط با مطالعات علم از اولویتهای توسعه علمی کشور می باشد و می توان با استفاده از ظرفیتهای این رشته در جهت نیل به اهداف سند چشم انداز 20 ساله که مبنای اصلی آن رسیدن به جایگاه مناسب در سطج جهان و اول منطقه می باشد نایل آمد.

     با استفاده از دانش فارغ التحصیلان این رشته می توان به طور پیوسته و با روش متنوع کمی و کیفی وضعیت علم و فناوری کشور را در سطوح محلی، دانشگاهی، منطقه ای، ملی و بین المللی رصد نمود و اطلاعات لازم را در جهت سیاست گذاری های مناسب در اختیار مدیران علمی و پژوهشی قرار داد.

از فارغ التحصیلان این نوع دوره ها انتظار می رود در پایان دوره از توانمندی های زیر بهره مند باشند:

1-تسلط بر مبانی نظری علم سنجی و تبیین مفهوم سنجش پذیری علم و فناوری؛

2-شناسایی دستورالعمل ها و شاخص های بین المللی سنتجش علم و فناوری و شناخت نحوه بکارگیری آن؛

3-توانایی سنجش و تحلیل بروندادهای علم و فناوری نظیر مدارک علمی نمایه شده، پروانه های ثبت اختراعات و سایر مؤلفه های مرتبط در سطح ملی و بین المللی؛

4-توانایی برقراری ارتباط بین شاخص های درون دادی علم و فناوری نظیر منابع مالی و انسانی با شاخص های بروندادی علم و فناوری در سطح ملی و بنگاهی؛

5-گسترش و بهینه سازی معیارهای سنجش نمایه های معتبر و هدایت جامعه پژوهش کشور در انتشار مدارک علمی خود در منابع معتبر؛

6-توانایی تعیین و تحلیل کارایی و اثربخشی پژوهش در سطح ملی و بین المللی به منظور استفاده در برنامه ریزی های تحقیقاتی؛

7-اجرای امور پژوهشی در علم سنجی؛

8-اداره امور مراکز پژوهشی مستقل و وابسته به دانشگاه ها و سازمان های تحقیقاتی؛

9-ارائه خدمات مشاوره ای به برنامه ریزان پژوهشی به منظور تدوین دقیق تر و واقعی تر برنامه ها؛ و

10-تحلیل استنادی مدارک علمی و ترسیم نقشه علم

زمینه های پژوهشی اعضای هیأت علمی گروه

     رفتار اطلاع یابی و بررسی نیازهای اطلاعاتی، کتاب‌سنجی، علم سنجی، وب سنجی، اطلاع سنجی، مدیریت اطلاعات، سواد اطلاعاتی، مدیریت اطلاعات علمی مدیریت اسناد و آرشیو، و سایر حوزه‏های پژوهشی مرتبط از جمله زمینه هایی است که پژوهشگران و دانشجویان این گروه آموزشی پیرامون آن به پژوهش می پردازند.

امکانات گروه

     گروه علم اطلاعات و دانش شناسی دانشگاه تبریز دارای 2 آزمایشگاه می باشد که آزمایشگاه شماره 1 آزمایشگاه مرجع و خدمات اطلاعاتی است، که از همان بدو تاسیس گروه تاسیس شده و دارای منابع غنی از جمله 1200 نسخه کتاب فارسی و حدود 1500 نسخه کتاب لاتین شامل منابع مرجع عمومی لاتین ازجمله دایرهالمعارف های عمومی:

Encyclopedia Americana, Encyclopedia Britannica, World book, Compton`s Encyclopedia

و دایرهالمعارف های کودکان ازجمله:

Children Britannica, Oxford Children Encyclopedia

انواع زندگینامه­ های بین­المللی مانند:

International who’s who

انواع فرهنگهای انگلیسی از جمله:

The Oxford English dictionary, The new Webster dictionary

 و سایر منابع مرجع عمومی، ودر بخش منابع لاتین تخصصی دایرهالمعارفهای تخصصی کتابداری از جمله

Encyclopedia of library and information science,

 انواع کتابشناسی ها و راهنماهای تخصص کتابداری ازجمله:

Books in print, Ulrich`s

می باشد. در بخش منابع فارسی و عربی نیز دارای انواع منابع مرجع اسلامی و ایرانی از جمله کتابشناسی ملی ایران، فهرست کتب خطی، فهرست مقالات فارسی، دایرهالمعارف فارسی مصاحب، دایره­المعارف مصور  زرین، دانشنامه دانش گستر. دایرهالمعارف های اسلامی معارف و معاریف (دایرهالمعارف جامع اسلامی)، دایرهالمعارف بزرگ اسلامی. انواع منابع مرجع اسلامی شامل تفسیرها و فرهنگهای قرآنی ومنابع حدیث ازجمله تفسیر نمونه، تفسیر المیزان، تفسیر هدایت و المعجم المفهرس لالفاظ القرآن الکریم، معجم المفهرس لالفاظ الحدیث اشیعه و... دربخش فرهنگ های فارسی، فرهنگ عمومی معین، آنندراج، عمید، فرهنگ سخنوران، فرهنگ رشیدی، فرهنگ جهانگیری، لغتنامه دهخدا و... انواع زندگینامه های فارسی و عربی شامل الاعلام، معجم المؤلفین، ریحانه الادب و...انواع منابع جغرافیایی فارسی و عربی ازجمله معجم البلدان و سایر منابع مرجع عمومی. همچنین شامل کتب تخصصی لاتین و فارسی رشته  علم اطلاعات و دانش شناسی که دانشجویان جهت مطالعه آزاد، تمرین تکالیف کلاسی و تحقیق و پژوهش از این آزمایشگاه استفاده می کنند. در این آزمایشگاه کلاسهای عملی گروه، بویژه دروس مربوط به منابع مرجع تشکیل می شود.

 آزمایشگاه شماره 2 که آزمایشگاه سازماندهی اطلاعات و سایت کامپیوتری گروه است شامل کتب سازماندهی منابع این رشته می باشد ومجهز به 7 دستگاه کامپیوتر جهت استفاده دانشجویان می باشد که برای تحقیق و پژوهش از آنها استفاده می کنند.

برخی از طرح‏های تحقیقاتی انجام گرفته در گروه

     بررسی وضعیت استفاده از منابع اطلاعاتی خریداری شده توسط کتابداران مرجع جهت ارایه خدمات به کاربران در کتابخانه های دانشگاه تهران و تبریز؛

1. طراحی درگاهی برای مجلات الکترونیک رایگان خاص دانشجویان تحصیلات تکمیلی دانشگاه تبریز

2. بررسی میزان رضایت شغلی کتابداران دانشگاه تبریز

3. ارزیابی وب‏سایتهای کتابخانه‏های عمومی تحت پوشش نهاد کل کتابخانه‏های عمومی کشور و ارائه الگوی پیشنهادی

مدیریت و اعضای فعال گروه

در حال حاضر آقای دکتر افشین حمدی پور مدیریت گروه را برعهده دارند و اعضای هیات علمی فعال گروه به شرح زیر می‏باشند.

ردیف	نام و نام خانوادگی	رشته تحصیلی	رتبه علمی	سمت وضعیت	رزومه	ایمیل و شماره تماس	جهت اطلاعات بیشتر کلیک بر روی عکس
1	دکتر افشین حمدی پور	علم اطلاعات و دانش شناسی	دانشیار	عضو هیأت علمی		hamdipour@tabrizu.ac.ir 04133392117
2	دکتر سولماز زرداری	علم اطلاعات و دانش شناسی	استادیار	عضو هیأت علمی		szardary@gmail.com 041-33392159
3	دکتر رسول زوارقی	علم اطلاعات و دانش شناسی	دانشیار	عضو هیأت علمی	دانلود	Zavaraqi@tabrizu.ac.ir, rasoolzavaraqi@gmail.com 04133392136
4	دکتر هاشم عطاپور	علم اطلاعات و دانش شناسی	دانشیار	عضو هیأت علمی	دانلود	hashematapour@gmail.com 041-33392136
5	دکتر اکبر مجیدی	علم اطلاعات و دانش‌شناسی	استادیار	مدیر گروه		majidiakbar@gmail.com 041-33392118
6	دکتر فائقه محمدی	علم اطلاعات و دانش شناسی	استادیار	عضو هیأت علمی	دانلود	faeghehmohammadi@yahoo.com 041-33392085
7	دکتر تراب نجاری	علم اطلاعات و دانش شناسی	استادیار	عضو هیأت علمی	دانلود	najjari2009@yahoo.com 04133392118
8	خانم هایده حسن زاده	علم اطلاعات و دانش شناسی	کارشناس گروه			04133392145

از اساتید مبرزی که در گذشته در این گروه آموزشی مشغول به فعالیت آموزشی و پژوهشی بوده اند عبارتند از:

1. دکتر مانگالا، 2. دکتر طیب، 3. دکتر حیدر، 4. دکتر غلامحسین تسبیحی، 5. دکتر شکویی، 6. دکتر دلبری‏پور، 7. آقای رحیم فرحی شاهگلی، 8. آقای اسد سیمانپور، 9. خانم ناهید مرتضوی، 10. خانم ژولیت الکسانیان ملکوتی 11. آقای علی آدینه قهرمانی 12. آقای محمد حسین عبدالحسین زاده

     برخی از فارغ‏التحصیلان فعال این گروه که مقاطع تحصیلات عالی را در رشته علوم کتابداری و اطلاع‏رسانی طی نموده و در دانشگاهها و سایر موسسات آموزش عالی کشور فعالیت دارند عبارتند از:

1. دکتر محمد حسن‏زاده، 2.دکتر عبدالرضا نوروزی چاکلی، 3. دکتر حسن اشرفی‏ریزی، 4. دکتر تراب نجاری، 5. دکتر وحیده زارع، 6. دکتر سید مهدی حسینی، 7. دکتر افشین حمدی‏پور، 8. دکتر رسول زوارقی، 9.رضا رجبعلی بیگلو

عکس هایی از گروه: ساختمان  دانشکده علوم تربیتی و روان شناسی: گروه علم اطلاعات و دانش شناسی

 

نماهایی از کلاس های علم واطلاعات و دانش شناسی

نماهایی از آزمایشگاه های گروه علم اطلاعات و دانش شناسی